SÖZCÜKTE (KELİMEDE) YAPI ÖZGÜN KONU ANLATIMI

SÖZCÜKTE YAPI

Sözcükte yapı, sözcüğü oluşturan kök,yapım ve çekim ekleri demektir.
Bir sözcüğün yapısı üç bölümde incelenir:

1-BASİT  SÖZCÜKLER

Yapım eki almamış veya başka bir kelime ile birleşmemiş sözcüklerdir.

  NOT: Çekim ekleri yeni sözcükler yapmadıkları için basit sözcükler, çekim eki alsa da basit sözcük olmaya devam eder.

Örn:
gideceklermiş (Bu kelime üç ek almış olmasına rağmen basittir. Çünkü yapım eki almamış ve ya başka bi kelime ile birleşmemiştir.)
Ses , ses – i – miz - i
yer, gök, su v.b. (basit ad)
güzel, sert v.b. (basit sıfat)
dal-,gör- v.b. (yalın eylem)

NOT: “ikili kök / ortak kök”, hem ad kökü hem de eylem kökü olarak kullanılabilen köklerdir:

Örn:“boya” ad kökü olduğu gibi “boya-” eylem köküdür.
“acı” ad kökü olduğu gibi “acı-” eylem köküdür.
*Sabahtan beri dolaşmaktan ayaklarım ağrıdı.
*Gençler köy meydanında neşeyle güreşti.
*Açıkta kalan süt ekşimişti.
*Koca evi, bir günde boyadılar.

Ancak, hem isim hem de fiil olarak kullanılan “yaz, yüz, yol” gibi sözcükler ikili kök değil “sesteş” tir.

2-TÜREMİŞ SÖZCÜKLER
En az bir yapım eki alarak, anlam değişmesine uğrayan  sözcüklerdir. Yapım eki almış olan köklere gövde denir.
Gövde kökle ilgili; ancak karışladığı varlık yönünden farklıdır.

Örn:
Uyku,boşluk, kalemlik, yolcu …(türemiş ad)
Olgunlaş-, oyna-, gülüş- … (türemiş eylem)
Yaylı, sulu, … (türemiş sıfat)

3-BİRLEŞİK SÖZCÜKLER
Birden çok sözcüğün birleşerek yeni bir  anlam oluşturmasıdır.
Birleşen kelimelerin bazen biri bazen de her ikisi anlamca değişikliğe uğrar.

Örn:
Galatasaray, Fenerbahçe, Beşiktaş, cumartesi, Yeşilırmak, (birleşik ad)
Açıkgöz, vurdumduymaz, uzun boylu adam, geniş bahçeli ev, boyu uzun adam (birleşik sıfat)
Konuşabilir, gelivermiş, bakakaldı, öleyazdım, yardım edelim, hasta olursun, gözden geçir, baş vurmuş (birleşik eylem)